Choć góry stanowią zaledwie kilka procent powierzchni Polski, cieszą się one ogromnym zainteresowaniem wśród turystów. Czyste powietrze i urozmaicone ukształtowanie terenu zachęcają do aktywnego wypoczynku o każdej porze roku. Aby jednak móc w pełni zachwycić się pięknem polskich gór, warto najpierw zapoznać się z charakterystyką każdego z trzech łańcuchów górskich leżących na terenie naszego kraju.
Łańcuchami tymi są oczywiście Sudety, Karpaty oraz Góry Świętokrzyskie. W Sudetach oraz Karpatach dodatkowo wyszczególnia się mniejsze regiony zwane pasmami górskimi. Dokładna ich liczba, nazewnictwo oraz granice są przedmiotem wieloletnich sporów pomiędzy geografami oraz krajoznawcami. W literaturze naukowej największym uznaniem cieszy się fizycznogeograficzna regionalizacja wg prof. Jerzego Kondrackiego. Jest ona bardzo złożonym podziałem regionalnym obejmującym swym zasięgiem obszar całej Polski. Jeśli jednak chodzi o obszary górskie, w kilku przypadkach różni się ona od podziałów utrwalonych w tradycji turystyki górskiej. Rozbieżności te zostaną szczegółowo opisane w kolejnych artykułach opisujących każde z pasm górskich, jako że niniejszy artykuł stanowi zaledwie wstęp do nich.
Sudety
Sudety to łańcuch górski o długości ok. 340 km, rozciągający się na terenie Polski, Czech i Niemiec. Polska część Sudetów znajduje się niemal w całości w południowej części województwa dolnośląskiego, jedynie bardzo niewielki ich skrawek leży w województwie opolskim.
Sudety są górami starymi, wypiętrzyły się one już podczas orogenezy kaledońskiej (450-395 mln lat temu), a następnie hercyńskiej (345-280 mln lat temu). Przez kolejne 200 mln lat góry, wielokrotnie zalewane przez morze, pod grubą warstwą osadów niemal zrównały się z otaczającymi je nizinami. Do dzisiejszych wysokości Sudety zostały wyniesione dopiero przez orogenezę alpejską (65-2 mln lat temu). Sztywne warstwy skorupy ziemskiej nie zostały jednak pofałdowane lecz wydźwignięte całymi blokami, nadając Sudetom charakter gór zrębowych.
Pod względem wysokości, Sudety zalicza się do gór średnich. Wzniesienia sięgają przeważnie 700-800 metrów, rzadko przekraczając 1000 m n.p.m. Znacznie wyższe jest jedynie pasmo Karkonoszy z najwyższym sudeckim szczytem, Śnieżką (1602 m n.p.m.), oraz Masyw Śnieżnika (Śnieżnik – 1426 m n.p.m.), a także położone w Czechach pasmo Wysokiego Jesionika (Pradziad – 1492 m n.p.m.).
Tradycyjnie, z pewnymi odstępstwami od fizycznogeograficznej regionalizacji prof. Kondrackiego, w polskiej części Sudetów wyróżnia się 16 pasm i masywów górskich:
- Góry Izerskie
- Karkonosze
- Góry Kaczawskie
- Rudawy Janowickie
- Góry Kamienne
- Góry Wałbrzyskie
- Góry Sowie
- Góry Bardzkie
- Góry Stołowe
- Góry Orlickie
- Góry Bystrzyckie
- Masyw Śnieżnika
- Góry Bialskie
- Góry Złote
- Góry Opawskie
- Masyw Ślęży
Najatrakcyjniejszymi krajobrazowo, a także najczęściej odwiedzanymi przez turystów pasmami, są Karkonosze i Góry Stołowe. Myli się jednak ten, kto uważa, ze pozostałe pasma nie mają nic do zaoferowania. Choć mniej cenne pod względem przyrodniczym, zaskakują obiektami kultury materialnej, a zwłaszcza licznymi zabytkami architektury. Turyści znajdą tu w zasadzie wszystko, od ruin piastowskich zamków, przez okazałe pałace arystokratów, słynne sanktuaria maryjne, unikatowe świątynie ewangelickie, willową zabudowę uzdrowisk, ogromne górskie i miejskie twierdze, aż po tajemnicze, wydrążone wewnątrz gór labirynty. Bogata historia Sudetów sprawiła, że swą różnorodnością zdecydowanie przewyższają one inne góry w Polsce.
Karpaty
Karpaty są jednym z dłuższych łańcuchów górskich Europy. Rozciągają się na długości 1300 km, biegnąc łukiem od przełomu Dunaju zwanego Żelazną Bramą na granicy serbsko-rumuńskiej aż po dolinę tej samej rzeki w okolicach Bratysławy. Karpaty leżą więc na terenie Rumunii, Ukrainy, Polski, Słowacji, Czech, Węgier, a także na niewielkim skrawku Austrii. W Polsce zajmują one w południową część województwa śląskiego, małopolskiego oraz podkarpackiego.
Karpaty są najwyższym łańcuchem wśród polskich gór. Spowodowane jest to ich stosunkowo młodym wiekiem – wypiętrzyły się one dopiero podczas orogenezy alpejskiej. Najwyższym pasmem górskim całych Karpat są Tatry, z ich najwyższym szczytem, Gerlachem (2655 m n.p.m.). Dalsze w kolejce są położone w Rumunii Góry Fogaraskie (Moldoveanu – 2544 m n.p.m.) oraz Góry Rodniańskie (Pietrosul – 2303 m n.p.m.). W polskiej części Karpat jedynie tatrzańskie szczyty przekraczają wysokość 2000 metrów, zaś przeciętne wzniesienia w Beskidach oscylują wokół 1000 m n.p.m.
W polskich Karpatach wyróżnia się zwykle 12 pasm górskich:
- Tatry
- Pieniny
- Beskid Śląski
- Beskid Mały
- Beskid Żywiecki
- Beskid Makowski
- Beskid Wyspowy
- Gorce
- Beskid Sądecki
- Beskid Niski
- Góry Sanocko-Turczańskie
- Bieszczady
Rodzime Karpaty oferują przede wszystkim niezwykle atrakcyjne szlaki turystyczne oraz krajobrazy, które swą urodą przyćmiewają inne łańcuchy górskie. Unikatowa jest także niespotykana w innych regionach góralska kultura ludowa, wraz z jej charakterystyczna architekturą oraz rękodzielnictwem. Góry te są chętnie odwiedzane przez turystów zarówno w lecie jak i zimą, gdy tysiące narciarzy szusują po coraz liczniejszych trasach narciarskich. Do najczęściej odwiedzanych pasm należą oczywiście Tatry, które w powszechnej świadomości stały się synonimem gór, a także Pieniny i Bieszczady. Warto jednak oderwać się od utartych schematów i zainteresować się pozostałymi pasmami – wiele z nich także jest bardzo atrakcyjnych.
Góry Świętokrzyskie
Góry Świętokrzyskie są najmniejszym polskim łańcuchem górskim, liczącym zaledwie około 70 km długości. Jako jedyne leżą w całości na terenie naszego kraju, a nawet w obrębie jednego tylko województwa, które zresztą przyjęło od nich swoją nazwę.
Góry te są najstarszymi w Polsce. Powstały już podczas orogenezy kaledońskiej, a następnie zostały odmłodzone w czasie kolejnych ruchów górotwórczych. Z uwagi na swój wiek, nie wyróżniają się one wysokością – jedynie ich najwyższy szczyt (Łysica) przekracza swą wysokością 600 m n.p.m.
W swojej regionalizacji prof. Kondracki uznał Góry Świętokrzyskie za mezoregion Wyżyny Kieleckiej i nie uwzględnił dalszego podziału tych gór na mniejsze pasma. W przewodnikach i mapach turystycznych wyszczególnia się jednak często kilkanaście pasm, m.in. Oblęgorskie, Masłowskie, Klonowskie, Jeleniowskie, Orłowińskie, Cisowskie, Dymińskie, a także najwyższe – Łysogórskie.
Z uwagi na swoje niewielkie rozmiary, Góry Świętokrzyskie bywają często niedoceniane przez miłośników turystyki górskiej. Pozory jednak mylą – góry te mają do zaoferowania więcej niż mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać, zarówno pod kątem przyrodniczym jak i kulturowym.
Kolejne artykuły na naszym blogu będą szczegółowo opisywały każde z 29 wymienionych tu pasm górskich. Zapraszamy do lektury!