Jeszcze 150 lat temu każdy, kto chciał wędrować po górach, musiał w tym celu wynająć przewodnika, którym zwykle był dobrze znający górskie ścieżki miejscowy. Współcześni turyści mają do dyspozycji system blisko 9 000 km znakowanych szlaków pieszych umożliwiających samodzielne wędrówki we wszystkich pasmach górskich w Polsce.
Pierwsze szlaki w górach wytyczone zostały pod koniec XIX wieku przez Towarzystwo Tatrzańskie. Początkowo miały one formę pojedynczego czerwonego paska malowanego na skałach i drzewach cynobrem (siarczkiem rtęci). Później, dla lepszej widoczności szlaku, do czerwonego zaczęto dodawać pojedynczy biały pasek. Dopiero po I Wojnie Światowej ustalił się znany obecnie system trzech pasków: dwóch białych oraz kolorowego pomiędzy nimi.
Dziś, znakowaniem pieszych szlaków turystycznych zajmuje się w Polsce głównie PTTK, ale także inne organizacje turystyczne oraz lokalne samorządy. Zdecydowana większość szlaków wyznakowana jest jednak zgodnie ze standardem ustalonym przez PTTK.
Instrukcja znakowania szlaków pieszych tejże organizacji wymienia sześć podstawowych znaków:
- Znak okrągły (rys. 1) oznacza początek lub koniec szlaku
- Znak podstawowy (rys. 2) oznacza przebieg szlaku
- Strzałka (rys. 3) oznacza nagłą zmianę kierunku przebiegu szlaku (zwykle przed znakiem)
- Znak skrętu (rys. 4) oznacza zmianę kierunku przebiegu szlaku (zwykle za znakiem)
- Znak łagodnego skrętu (rys. 5) oznacza łagodną zmianę kierunku przebiegu szlaku (zwykle za znakiem)
- Wykrzyknik (rys. 6), zazwyczaj stosowany wraz ze znakiem podstawowym, ostrzega o miejscu trudnym orientacyjnie lub zbliżającej się zmianie kierunku przebiegu szlaku.
Instrukcja jest bardzo szczegółowa i reguluje nawet wielkość oraz proporcje poszczególnych znaków (np. znak podstawowy powinien mieć wymiar 9 x 15 cm), jednakże w praktyce oznaczenia malowane są przez znakarzy odręcznie i często znacząco odbiegają od ustalonych standardów.
Wyróżnia się 5 kolorów szlaków pieszych: czerwone, niebieskie, zielone, żółte oraz czarne. Wbrew dość powszechnej opinii, kolor szlaku pieszego nie oznacza stopnia jego trudności. Jednakże zgodnie z przyjętą przez PTTK systematyką, kolory szlaków mają swoją hierarchię.
Kolorem czerwonym oznacza się szlaki główne, a więc szlaki dalekobieżne poprowadzone przez najwyższe kulminacje danego pasma górskiego, a także miejsca najciekawsze krajobrazowo i przyrodniczo. Do głównych szlaków górskich w Polsce należą:
- Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego
- Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza
- Główny Szlak Świętokrzyski im. Edmunda Massalskiego
- Mały Szlak Beskidzki
Kolorem niebieskim oznacza się inne szlaki dalekobieżne, np.:
- Szlak Graniczny im. Kazimierza Pułaskiego
- Szlak Szklarska Poręba – Karłów (E-3)
Kolorem zielonym oraz żółtym oznacza się szlaki krótkodystansowe i dojściowe.
Kolorem czarnym oznacza się zwykle najkrótsze szlaki łącznikowe.
Nadrzędną zasadą jest, że szlaki o tym samym kolorze nie mogą się krzyżować. Stąd też, jeśli w danej okolicy istnieją już szlaki w kolorze zielonym, żółtym i czarnym, można wyznakować kolejny krótkodystansowy szlak kolorem czerwonym lub niebieskim. Zdarzają się także szlaki długodystansowe, które z uwagi na przecinanie innych szlaków głównych lub dalekobieżnych znakowane są kolorem żółtym lub zielonym (np. sudecki Szlak Zamków Piastowskich).
Warto dodać, iż bardzo podobny system znakowania szlaków obowiązuje w Czechach, na Słowacji oraz na Węgrzech, z tą różnicą, iż występują tam tylko cztery kolory szlaków (czerwony, niebieski, zielony i żółty), brak jest szlaku w kolorze czarnym.