Warto pamiętać o tym, że polska część Karpat to nie tylko górskie szlaki i ładne krajobrazy. Znajdują się tu również wyjątkowe zabytki architektury. Dwanaście drewnianych kościołów i cerkwi zostało wpisanych na prestiżową listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Góry przez wieki stanowiły naturalną barierę, dzięki czemu wojenne zawieruchy łagodniej obchodziły się z odizolowanymi dolinami. Z tego też powodu w naszej części Karpat zachowało się stosunkowo wiele drewnianych budynków. Od 2003 roku na liście Światowego Dziedzictwa znajduje się sześć kościołów. Są to gotyckie świątynie o budowie zrębowej, powstałe w XV i XVI wieku:
- Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim (1490 r.)
- Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej (koniec XV w.)
- Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej (1500 r.)
- Kościół św. Filipa i św. Jakuba w Sękowej (1520 r.)
- Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła w Haczowie (połowa XV w.)
- Kościół Wszystkich Świętych w Bliznem (połowa XV w.)
W 2013 roku na listę UNESCO trafiło również szesnaście drewnianych cerkwi z terenu Polski i Ukrainy. Są to świątynie późniejsze, powstałe głównie w XVII i XVIII wieku. Tylko sześć z nich znajduje się w polskich Karpatach (część pełni obecnie funkcję kościołów katolickich):
- Cerkiew Opieki Bogurodzicy NMP w Owczarach (1653 r.)
- Cerkiew św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych (1797 r.)
- Cerkiew św. Paraskewii w Kwiatoniu (połowa XVII w.)
- Cerkiew św. Jakuba Młodszego w Powroźniku (1600 r.)
- Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku (1803 r.)
- Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku (1791 r.)
Wymienione wyżej zabytki są dość mocno rozproszone i raczej trudno odwiedzić je w ciągu jednej wycieczki. Warto jednak zobaczyć je przy okazji wędrówek po Gorcach, Beskidzie Sądeckim i Niskim oraz Bieszczadach. Dobrze jest wcześniej sprawdzić, kiedy dana świątynia jest dostępna do zwiedzania. Można tego dokonać na stronach Małopolskiego oraz Podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.
