Beskid Makowski, zwany również Beskidem Średnim lub Myślenickim, od lat jest przedmiotem sporów wśród geografów. Kontrowersje wzbudza nie tylko sama nazwa tego pasma górskiego, ale również jego dokładne granice. Na marginesie tych polemik pozostają turyści, którzy w te okolice zaglądają niezwykle rzadko.
Beskid Makowski położony jest w środkowej części Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Od południa graniczy z Beskidem Żywieckim i Kotliną Rabczańską, a od zachodu – z Kotliną Żywiecką. Od północy sąsiaduje z Beskidem Małym i Pogórzem Wielickim, zaś jego wschodnią granicę wytycza pasmo Beskidu Wyspowego.
To właśnie przez swoje atrakcyjne sąsiedztwo Beskid Makowski jest zwykle omijany przez turystów, którzy na miejsce aktywnego wypoczynku chętniej wybierają wyższy Beskid Żywiecki, łatwiej dostępny Beskid Mały, czy też lepiej rozreklamowany Beskid Wyspowy. Paradoksalnie, to właśnie brak tłumów i typowego dla niektórych górskich kurortów zgiełku stanowi największy atut Beskidu Makowskiego. Docenią go zatem ci, którzy szukają niezadeptanych szlaków i kameralnych, nienastawionych na turystów miejscowości, takich jak Maków Podhalański, Sucha Beskidzka, Myślenice czy Kalwaria Zebrzydowska.
Spór o nazwę i granice
Przeglądając mapy czy przewodniki po Beskidzie Makowskim, łatwo natknąć się na różnice w jego nazewnictwie. Wynika to głównie z topografii tej części Beskidów, w której trudno jednoznacznie wyodrębnić poszczególne pasma górskie. Beskid Makowski zlewa się z sąsiednim Beskidem Żywieckim oraz Wyspowym, przez co granice między nimi siłą rzeczy stają się mocno umowne. Odmienny wybór granic rzutował z kolei na nazwę nadawaną całemu pasmu.
Gdy w 1938 roku Mieczysław Orłowicz tworzył pierwszy kompleksowy podział Karpat, grzbiety górskie pomiędzy Skawą i Stradomką nazwał Beskidem Myślenickim, od nazwy miasta znajdującego się w centrum tak wyznaczonego pasma. Niespełna 30 lat później wydany został kilkutomowy przewodnik po Beskidach autorstwa Władysława Krygowskiego, który do grupy górskiej wytyczonej przez Orłowicza dołączył leżące na zachodzie Pasmo Pewelskie i Laskowskie. Całość nazwał Beskidem Średnim, jako że leżał on pomiędzy Beskidem Małym i Wysokim, jak czasem nazywano wówczas Pasmo Babiogórskie. Z kolei w latach 70-tych zaczęła upowszechniać się nowa regionalizacja fizycznogeograficzna Polski zaproponowana przez prof. Jerzego Kondrackiego. Beskid Średni z koncepcji Krygowskiego utracił leżące na wschodzie Pasmo Lubomira i Łysiny, zyskał natomiast znajdujące się na południu Pasmo Przedbabiogórskie. Centralnym miastem tak wytyczonego obszaru był Maków Podhalański, pasmo nazwano więc Beskidem Makowskim. Dziś ta właśnie nazwa jest najczęściej spotykana, choć Beskid Średni również ma swoich zagorzałych zwolenników (np. PTTK w wielu swoich publikacjach używa tej drugiej nazwy, a niektórzy wydawcy map stosują podwójne nazewnictwo).
Oprócz nazwy, kontrowersje wciąż wzbudza także to, które pasma wchodzą w skład Beskidu Makowskiego. Bezspornie zalicza się do niego:
- Pasmo Pewelskie (najwyższy szczyt – Baków, 766 m n.p.m.)
- Pasmo Laskowskie (Lasek, 868 m n.p.m.)
- Pasmo Chełmu (Chełm, 603 m n.p.m.)
- Pasmo Babicy (Babica, 727 m n.p.m.)
- Pasmo Koskowej Góry (Koskowa Góra, 867 m n.p.m.)
Dodatkowo, według różnych źródeł, do Beskidu Makowskiego włącza się także:
- Pasmo Przedbabiogórskie z Grupą Mędralowej (Mędralowa, 1169 m n.p.m.), Pasmem Jałowieckim (Jałowiec, 1111 m n.p.m.) oraz Pasmem Solnisk (Solniska, 849 m n.p.m.), zaliczane również do Beskidu Żywieckiego
- Pasmo Lubomira i Łysiny (Lubomir, 904 m n.p.m.), zaliczane również do Beskidu Wyspowego
- Zembalową (858 m n.p.m.), zaliczaną również do Beskidu Wyspowego
- Pasmo Bukowca (Bukowiec, 455 m n.p.m.), zaliczane również do Pogórza Wielickiego
- Tarnawską Górę (502 m n.p.m.), zaliczaną również do Beskidu Małego.
Niejasności dotyczące granic Beskidu Makowskiego powodują również problemy z wyznaczeniem najwyższego szczytu całego pasma, którym (zależnie od przyjętej koncepcji) może być Mędralowa, Lubomir lub Lasek. W popularnej Koronie Gór Polski za najwyższy szczyt pasma uznano Lubomir i dziś jest to opinia najczęściej spotykana.
Szlaki i obiekty noclegowe
Sieć szlaków turystycznych w Beskidzie Makowskim nie jest zbyt rozbudowana. Większość z nich poprowadzono jednak grzbietami najważniejszych pasm, dzięki czemu można bez problemu zdobyć wszystkie najciekawsze szczyty. Najważniejszym szlakiem poprowadzonym przez to pasmo jest Mały Szlak Beskidzki, przechodzący przez wierzchołki Chełmu, Babicy oraz Lubomira.
Baza noclegowa w Beskidzie Makowskim również jest dość uboga. Znajduje się tu tylko jedno schronisko turystyczne prowadzone przez PTTK (na Kudłaczach), dwa schroniska prywatne – „Opaczne” pod szczytem Jałowca i „Zygmuntówka” na przełęczy Klekociny oraz dwie chatki studenckie – „Pod Solniskiem” na polanie Adamy oraz „Chatka Elektryków” pod Laskiem. Położone w dolinach miejscowości także dysponują raczej nielicznymi obiektami noclegowymi.
Atrakcje Turystyczne
Jak już wcześniej wspomniano, szlaki Beskidu Makowskiego rzadko są odwiedzane przez turystów. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być fakt, iż niewiele jest tu szczytów wybitnie widokowych. Kilka z nich zasługuje jednak na uwagę, a należą do nich z pewnością Koskowa Góra, Jałowiec oraz Lubomir, na szczycie którego znajduje się wieża widokowa, a także otwarte dla zwiedzających obserwatorium astronomiczne.
Region Beskidu Makowskiego może się natomiast pochwalić kilkoma wysokiej klasy zabytkami. Najsłynniejszym z nich jest XVII-wieczne sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej. W jego skład wchodzi bazylika Matki Boskiej Anielskiej, klasztor Ojców Bernardynów oraz słynny park pielgrzymkowy, składający się z 42 kapliczek i kościółków położonych na zboczach góry Żar. W 1999 roku kalwaryjski zespół architektoniczno-krajobrazowy został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Kolejną atrakcją jest pobliska Lanckorona, z jej pełną nostalgicznego uroku drewnianą zabudową. Położona na zboczach Góry Lanckorońskiej wieś była przed laty ulubionym miejscem letniego wypoczynku krakowskich artystów, którzy szukali tu natchnienia. Na szczególną uwagę zasługuje stromy Rynek, wokół którego skupiają się najciekawsze architektonicznie budynki, a także górujące nad wioską ruiny zamku z czasów Kazimierza Wielkiego.
Warto również odwiedzić Suchą Beskidzką. Znajduje się tu renesansowy zamek, nazywany często „małym Wawelem” z uwagi na podobieństwo arkadowych dziedzińców w obu budowlach. Mieści się tu obecnie miejskie muzeum. Znaną atrakcją jest także pochodząca z XVIII wieku Karczma „Rzym”, w której Adam Mickiewicz umieścił akcję swej ballady pt. „Pani Twardowska”. Restauracja funkcjonuje w tym miejscu do dziś.